«Արարատից թե մի քայլ էլ իջնեք ցած…»

2013 թ. հոկտեմբերին «9-րդ հրաշալիքը» հրապարակեց Հովհաննես Շիրազի` արարատցիներին նվիրված բանաստեղծությունը: Այդ հրապարակման վերաբերյալ Միացյալ Նահանգների Նյու Ջերսի քաղաքից ստացել ենք մի ուշագրավ արձագանք, որը ներկայացնում ենք ձեր ուշադրությանը:

«Արարատցինե՛ր, եթե Արարատից մի քայլ էլ ցած իջնեք, ձեզ չեն ների ոչ Մասիսը, ոչ հայ ազգը, ոչ էլ Աստված»:
Այսպես էր գրված այն պաստառի վրա, որը պարզել էին հայերը հոկտեմբերի 10-ին Մոսկվայի Լենինի անվան կենտրոնական մարզադաշտում:

Սա 1973-ին տպագրվել է Թեհրանի «Ալիք» օրաթերթում: Խոսքս այն պաստառի մասին է, որ հայերը պարզել էին «Արարատ»–«Դինամո» (Կիև) խաղի ժամանակ Մոսկվայում:
Այն մտահղացել է հայրս` ինքնագործ արվեստի համամիութենական և հանրապետական փառատոների բազմակի դափնեկիր, Շիրազի գործերի լավագույն մեկնաբան, իր իսկ` Շիրազի խոսքերով (գրավոր)` «իմ գրական ռադիո», իր ժամանակին շատ-շատ հայտնի, բոլորի կողմից սիրված, շատերի կողմից էլ այսօր մոռացված, իսկապես վաստակավոր արտիստ` բառի իսկական իմաստով և իր տեսակի մեջ անկրկնելի ասմունքող ԳԱՌՆԻԿ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԸ:

Այս լուսանկարը կարող է պատմական համարվել: Առավոտ ժամը տասից տասներկուսի արանքում այս մարդկանց կարելի էր գտնել այստեղ` «Արմենիա» հյուրանոցի ռեստորանում, որ հայտնի էր որպես նրանց և էլի մի քանի ուրիշների հանդիպման վայր, հավաքատեղի: Լուսանկարում արձանագրված է այն օրերից մեկը, որ այս մարդկանց կյանքում հաճախ էր պատահում: Նրանք այստեղ նախաճաշում էին: Նկարը ֆրանսահայ լուսանկարիչ Մանուկ (Կլոդ) Ադամյանինն է, որը բացի այս լուսանկարից նույն օրը արել է ևս երեք դիմանկար` Շիրազի, Դաշտենցի և հորս դիմանկարները, որոնք նույնպես ինձ մոտ են: Լուսանկարում ձախից աջ (կանգնած)` առաջին մարդու անունը չգիտեմ, միայն այսպիսի բան եմ հիշում, որ պարզապես երկրպագուներից է, որ ցանկացել է հետները նկարվել: Հաջորդը` բերետով, ռեժիսոր, արվեստի վաստակավոր գործիչ Արտաշես Հովսեփյանը: Երրորդը գրականագետ Գարեգին Հովսեփյանն է: Չորրորդը` Հովհաննես Շիրազը: Հինգերորդը` Խաչիկ Դաշտենցը: Ձախ կողմում (նստած)` հայոց լեզվի պրոֆեսոր Ճուղուրյանն է և աջ կողմում հայրս է` Գառնիկ Հովհաննիսյանը.– հեղ.:

Հորս մասին հետագայում առանձին կգրեմ, միայն ասեմ, որ տարիներ առաջ Շիրազը հորս է տալիս իր յոթ որդիների հետ իրենց կոտրված բազմոցին նստած հայտնի նկարը հետևյալ մակագրությամբ. «Հայաստանի անիծյալ ռադիո կոչվածն այս էլ տասնյոթ տարի է ինձ արգելել է իր բեմը, այն պատճառով որ… Դու, սիրելի Գառնիկ, երկար ժամանակ է իմ գրական ռադիոն եղար և ես... Հովհաննես Շիրազ, 1977 թ.»:
Հիմա պաստառի պատմությունը:
Հայրս, որ ֆուտբոլի շատ մեծ երկրպագու չէր (երկրպագու էր դառնում այն ժամանակ, երբ բանը հասնում էր ազգային հպարտության), պատրաստվում էր գնալու Մոսկվա հատկապես այդ խաղին` ԽՍՀՄ ֆուտբոլի գավաթի 1973 թվականի եզրափակիչ` Երևանի «Արարատ» և Կիևի «Դինամո» թիմերի հանդիպմանը ներկա լինելու: Եվ մոտ մի տասնյակ համակիրներ էլ հետն էր տանելու:
Բոլորս տանն էինք, երբ վերցրեց հեռախոսը և զանգեց Շիրազին, թե գիտես ինչ, այսպես ու այսպես, գնում եմ Մոսկվա, մի երկտող գրիր, ուզում եմ մի 30-մետրանոց պաստառի վրա մեծացնել և բացել Մոսկվայի ստադիոնում: Շիրազն էլ թե. «Հա՜, Գառնի՛կ ջան, ընչի չէ, հինգ րոպե հետո զանգե, թելադրեմ…»: Նրանք շատ մտերիմ էին:
Հինգ րոպե հետո ինքն է զանգում. «Գրելու բան ունի՞ս… գրե՛.
«Արարատցի՛ք, Արարատից թե մի քայլ էլ իջնեք ցած,
Ձեզ չի ների ո՛չ Մասիսը, ո՛չ հայ ազգը, ո՛չ Աստված»:
– Շիրա՛զ ջան, քիչըմ երգար է:
– Տո աղվե՛ս, երեսուն մետըրնոց չուզի՞ր, վանկերը հաշվե՛. ուղիղ երսուն հատ են, ամեն մեկը մետըրիմ վրա գրե՛…
Գառնիկն իրենց հիմնարկի նկարչին 30-մետրանոց պաստառի վրա գրել է տալիս երկտողը, որ պաստառի ամբողջ երկարությամբ դառնում է մի տող, փաթաթում, դնում է ճամպրուկի մեջ և մեկնում Մոսկվա: Խաղի ժամանակ պաստառը պարզում են առնվազն վեց-յոթ անգամ (մի մոռացեք` տասը հոգի էլ հետն էր տարել), իսկ հաղթանակից հետո էլ ծածանելով դուրս են գալիս ստադիոնից: Դրանից հետո մոտ մի շաբաթ էլ այդ պաստառը կախված էր երրորդ հարկի մեր բնակարանի լվացքի պարանից, որ ձգվում էր ամբողջ բակի լայնությամբ` ի ցույց յոթանասուներկու ընտանիք ունեցող երկու շենքերի բնակիչների:
Ի՜նչ պատահականություն. ես բոլորովին ուրիշ բան էի փնտրում համացանցում և շատ նկարների մեջ տեսա Շիրազի նկարը, սեղմեցի և հայտնվեցի ձեր կայքում, որտեղ էլ ծանոթացա «Ալիք» թերթի հոդվածին: Վստահ եմ` նկատում եք թերթում տպված երկտողի և բնօրինակի տարբերությունը: Շնորհակալ եմ թերթին, որ տարիների խորքից ներկա բերեց մի բան, որ եթե չլիներ այս դիպվածը, չպիտի հիշվեր:
 

ՎԱՐԴԱՆ ԳԱՌՆԻԿԻ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆ
Նյու Ջերսի, ԱՄՆ