ԿՐՈՆԸ ՀԶՈՐԱԳՈՒՅՆ ԿԻՐՔ Է
Հավատն առ Աստված հետագայում դարձավ կրոն, այսինքն՝ աշխարհը կառավարող գերբնական ուժերի պաշտամունք, դավանանք: Կրոնը հզորագույն կիրք է:
Տեսնենք, թե այսպես ասելու ինչ հիմք կա:
Նախ հիշենք, թե ինչ է կիրքը: Բառարաններն այսպես են բացատրում կիրք բառը. «զգացմունքի հախուռն արտահայտություն, որ գիտակցությամբ դժվար է ղեկավարվում, այսինքն՝ զգացողություն, որ մարդ կրում է յուր մեջ (քաղց, ծարավ, հոգնածություն և այլն), ներքին զգացում ուրիշի վերաբերմամբ (մայրական, ծնողական, հայրենասիրական և այլն), հոգեկան հուզմունք, գրգիռ՝ ծնված սաստիկ զգացումից, հատկապես՝ բարկություն և, վերջապես, սեռական տարփանք, ցանկություն» և այլն:
Իսկ ի՞նչ է կրոնը, որ գրաբարում ավելի շատ գործածվել է կրոնք ձևով. «կարգ, կանոն, վարք, կենցաղավարություն, ծես, արարողություն, աստվածապաշտության կարգ, մարդու հավատը առ Աստված և այն ծեսը, որով արտահայտվել է այդ հավատը տարբեր ազգերի մեջ»:
Առաջին հայացքից թվում է, թե որևէ կապ չկա կրոն և կիրք բառերի և հասկացությունների միջև: Բայց այդպես չէ: Բանն այն է, որ թե՛ կրոն բառը, թե՛ կիրք բառը ծագել են կիր (կրել) արմատից, կրոն-ը՝ ոն մասնիկով, իսկ կիրք բառը կիր-ի հոգնակին է: Կիր-ը կենսունակ արմատ է, և նրա նախնական իմաստը եղել է «բեռնելով տանել, կրել»: Ծագել է հնդեվրոպական նախալեզվի «ծանր» իմաստից: Այսինքն՝ կրոն-ը և կիրք-ը ծագել են նույն կրել բառից:
Ահա թե այս մասին ինչ է գրում Ղ. Ալիշանը. «Մեր ունեցած այս անունը (կրոնը) մեծապես և սքանչելիորեն է բացահայտում իր իմաստը, թերևս ավելի լավ, քան այլ լեզուները: Լատիներենը (և նրա զավակները) կրոնը անվանում է Religio, որը ստուգաբանվում է «կապ, կապել, կապվել». համեմատիր՝ մարդկանց Աստծու կամ երկնքի հետ, մանավանդ մարդկանց՝ իրար հետ, քանզի մարդկության համար առավել զորավոր կապանք, քան կրոնն է, չկա... Այսինքն՝ ենթադրվում է, թե կա հավատալի մի բան, որից հետևում է նրա և նրան հավատացողների կապը: Իսկ մեր կրոն բառը դրսևորում է ինքնաբերություն: Ով գրաբար հայերենը փոքր-ինչ գիտե, գիտե նաև, որ կիր-ը կրել-ի արմատն է, և ինչպես կրոնք-ն է հաճախ հոգնակի գործածվում, այդպես էլ սա գրվում է ու ասվում է կիրք… Ամենքն էլ գիտեն՝ ինչ ասել է կիրք, թեև գուցե տարբեր կերպով են ճանաչել ներքին բուռն ինքնաբեր զգացումը. այս անունով են իմացվում նաև այլևայլ հոգեկան զորություններ կամ զգացումներ. կրոնք անունը վերապահվել է հավատի զգացողությանը… Ասել կուզի, որ հավատն է բանական մարդու առաջին և հզորագույն կիրքը:
…Իր նշանակությամբ այս բառը, արդարև, շատ գեղեցիկ, փիլիսոփայական և նույնիսկ սրբազան գյուտ ու հարմարություն է: Եվ ազգի կամ լեզվի համար մեծ պարծանք կարող է համարվել, որ այսպիսի կամ սրան համազոր նշանակություն կրող բառ ունի:
…Մեր երկրի դիրքը, ազգային և հին պատմությունները, ըստ մեր դատման, վկայում են, որ աստվածապաշտությունը պետք է եղած լինի մեր նախահայրերի հավատքը, և դրա հաստատումն է կրոնի անունն ու իմաստը»:
Ահա թե ինչ հետևություններ է անում Ղևոնդ Ալիշանը մեն մի հատիկ բառը քննելով, ինչ ընդհանրացումներ կատարում՝ երկյուղածորեն մոտենալով հայերեն բառին:
Մեն մի հատիկ բառից տրամաբանորեն բխեցնում է հայերի միաստված լինելը հնագույն ժամանակներում՝ կրոնը համարելով մարդու գերագույն կիրքը:
Մնում է ավելացնել, որ Էդ. Աղայանը այս նույն կիր արմատից է բխեցնում նաև կարիք, կարոտ, կարևոր բառերը:
Комментариев нет:
Отправить комментарий