ԴԱՎԱՃԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Չորացած թրիք վառելով հաց թխող գյուղը, մի ոտքը նախնադարում, մյուսը` ատոմային ռումբի ձայնը լսած դարի կրծքին, ընդհատ-ընդհատ շնչելով, պառկել է Սևանա լճի ափին` դար ու քարի, արտ ու դաշտի վրա, սարերին դիպչող աստղերի տակ, հեքիաթների ու զրույցների արևների մեջ, առասպելական մի փորսուղի նման տներն առած փորի տակ:
Շունչ է առնում գյուղը հերթական օրվա հանդարտ հոգսերից, հնազանդ աշխատանքից, գեղջկական կոպիտ կատակներից, օրվա ապրուստ ունենալու անտարբեր բերկրանքից ու լիզում փորի տակ ծվարած իր ձագերին:
Ուշ երեկո է: Գյուղը սար ու դաշտից հոսել, եկել լցվել է տները, անասունները գոմում են, հավերը թառերին աքլորի հրամանով քնած են, մարդիկ տպավորություններն են կիսում տնեցիների հետ` չափազանցելով դեպքերը, մտերմաբար ձեռ առնելով մյուսներին, մտմտում վաղվա անելիքները, ամոթխած շրջանցելով սպասումներով լի գիշերը:
Աշխատանքի ու քնի, կյանքի ու մահվան անջրպետի ժամն է: Հոգսերը խուրձ-խուրձ կապված են արդեն, աղոտ են հաչում մարդկանց մտքերի, խոնջության թմբիրի, աշխատանքի ծանր բավարարության մեջ: Ամբողջ օրը մարդկանց հետ քափ ու քրտինքի մեջ քայլող, արևի տակ ճենճերացող, անոթի ու ծարավ, սսկված կարոտներն ու հեշտանքի մունետիկները բախում են մթնում կորած գյուղի տների դռները, մարդկանց սրտերը, ներս մտնում:
Զուսպ, խեղդուկ, ամոթխած հառաչանքով են լցվում թոնիրների շնչից ապխտված պատերը, սպասումներով լի օդը: Ցերեկը ինչքան էլ ջանք է թափել, չի կարողացել պարպել գիշերվա պարպելիքը: Քնած փոքրերը բնազդով են զգում տանը թևածող սիրո շունչը, ավելի մեծերը հասունանում են այդ շնչից:
Գյուղի կենտրոնում տնամերձ հողամասով առանձնացած տունն էլ պետք է պատասխանի դուռը թակող գրգռիչ մունետիկին, սակայն տանը մարդ չկա: Քաղաք են գնացել: Տանը վարձով ապրող նորապսակ դեռատի հարսիկն է. մենակ, ամուսինը գնացել է իրենց գյուղ ու այդ գիշեր չի գալու: 
Նույն տան մեջ մենակ է նաև տանտիրոջ տասնհինգամյա որդին` Զորիկը: Երկուսով են ու երկուսն էլ մենակ են:
Սերը թակում է դուռը: Հարսիկը գիտի, որ տանը մենակ են, գիտի՝ թակողն ով է, արդեն ճանաչում է: Իսկ թաքուն մեկն էլ ներսից է սիրտը թակում ու խելքամաղ անում:
Գյուղի համար անսովոր սպիտակ մաշկով, գեղեցիկ պատանի է Զորիկը: Պետք էլ չէ, որ սերը նրա դուռը թակի, սերը ափեափ, պռնկեպռունկ նրա սրտում է, կիրքը հաճախ է խեղդում նրան ու գոհացում ստանում ինքն իրենից: Իսկ հարսիկը պատահաբար, մի պահ, աչքի պոչով տեսել է դա, տեսել է պատանու ինքնահարձակ կիրքը, և սարսռել են նրա մարմինն ու միտքը: Զարմացել է, նույնիսկ վատ զգացել ապշանքի չափ: Սակայն տեսածը քսվել է իրեն, ներծծվել գրգիռներում, խուտուտի նման մնացել մտքում: Եվ հիմա ինքը մենակ է, Զորիկը մենակ է, տեսածը, սերը, գիշերը, գաղտնին դուրս են ելնում իրենից, դառնում անզուսպ խանդաղատանք, աննահանջ գորով: Միտքը դուրս է քշում խուտուտը, մարմինը դուրս է քշում գրգիռը: Գորովով ուզում է տրվել պատանուն` մի տեսակ մեծավարի, սիրալի, մի հետաքրքիր ու արգելված բան ցույց տալու դողդոջ մղումով: Ուզում է տղայի երևակայականը դարձնել իրականություն, վայելել գեղեցիկը սիրով: 
Հարսիկի ամուսինը Զորիկի քիմիայի դասատուի տղան է` երկու ոտքից կաղ: Երբ քայլում է, ժամացույցի ճոճանակի պես ճոճվում է ծիծաղելիորեն կարճլիկ ոտքերի վրա: 
Հարսիկն ուզում է փարվել Զորիկի գեղեցիկ մարմնին, հանձնվել ինքն իրեն ու պատանուն, փլվել նրա գրկում, հառաչել բերկրանքից, բացել ամոթխած ազդրերի գաղտնիքը, պատանուն շոյել ու համբուրել տալ իր կուրծքը, շնչահեղձ լինել պատանու միամիտ կրքից, հալվել ինքն իր մեջ, պահել նրան իր մեջ երանավետ: Համբուրել նրա բերանը, պարանոցը, ուր պատահի, ինչպես փոքրիկ երեխային են համբուրում: 
– Մեր գյուղում ես ամենասիրուն աղջիկն էի,– մտնելով Զորիկի սենյակ` լռությունը խզեց հարսիկը: 
Զորիկի մտքով չէր անցել, որ իրենց կենվորը սիրուն է: Երկար ոտքեր ուներ, մեծ աչքեր, մեծ բերան, մեծ քիթ: Դա տասնհինգամյա տղայի աչքերով էր: Իրականում հարսիկը բարձրահասակ էր, նիհար, համբուրելի շուրթերով, արևից չխանձված ճակատով, գեղեցիկ քթով ու ճմլվելու խանդաղատանքով լեցուն ստինքներով:
Զորիկի մտքում չկար կենվորի կինը. նա վեր էր իր գրգռիչ, ցանկասեր, աշխարհն իրար խառնող, հող ու ջուրը, բույսն ու կենդանին սիրելու պատրաստ դարձնող, կրակի պես իրեն լափող երազներից ու իրականությունից, որոնք ստիպում էին հարձակվել ինքն իր վրա: Հարսիկը դուրս էր այդ ամենից, օրենքով դուրս էր, ահով դուրս էր, ակնածանքով ու պարտականությամբ դուրս էր: Զորիկը, ինչքան մեծ` մի տասն անգամ ավելի երեխա էր: Երկուսի աշխարհ մտնելու ու դուրս գալու ճանապարհ չգիտեր:
– Վախենո՜ւմ եմ,– մթան մեջ կորած գյուղի տան մենակության մեջ հանկարծ փարվելով Զորիկին, անծանոթ ձայնով ասաց հարսիկը: 
Փափուկ կուրծքը հպվել էր Զորիկի ուսին, ձեռքերում դող կար, սրտում դող կար, օդում դող կար: 
– Ինչի՞ց ես վախենում,– հրապուրանքը տեղ չհասավ, գրգիռները չկարողացան անցնել ահի, ակնածանքի և պատասխանատվության պարսպի վրայով, բա՜րձր է պարիսպը` երկնահաս, սրտի արևը փակող:
– Հազար շունուգել կա,– ավելի սեղմվելով տղային` շշնջաց հարսիկը:
Զորիկը վախենում էր և ամաչում իր վախից:
Շնչահատ դուրս թռավ գրկից, վերցրեց հոր երկփողանի հրացանը, տնից դուրս եկավ փոքրիկ տան ճակատով մեկ ձգվող բաց պատշգամբ, փամփուշտներ դրեց հրացանի մեջ ու նշան բռնելով երկինք` կրակեց: 
Իսկ երկնքում իր սիրտն էր, որ տարօրինակ բաբախում էր, որին ոչ մի կերպ չէր հասկանում ինքը:
– Տե՛ս, վախենալու բան չկա,– հիմարացած ասաց Զորիկը:
Հարսիկը տաք հառաչեց ու կառչեց Զորիկի ուսից:
– Վա՜յ, լեղաճաք արիր:
Կուրծքը բացվեց, վարդագույն պտուկները երկու փոքրիկ մոռ` սպիտակ-սպիտակ ստինքների վրա: Զորիկի մեղսավոր հոգին ծառս չեղավ, գանգուր մազերը շոյող ձեռքից դուրս պրծավ, իրեն միամիտի տեղ դրեց, թե հետո էր այդպես մտածում, անհասանելի, անհաղթահարելի տաբուն մինչև երկինք էր, մինչև հայր ու մայր, մինչև կարճլիկ ոտքերով ամուսին ու քիմիայի դասատու:
Հրացանի կրակոցներից հարևաններից մի երկուսը եկան պարզելու, թե ինչն ինչոց է: Նախքան նրանց պարզելը, Զորիկն ինքը պարզեց, որ երկնքում իր սրտի վրա չէր կրակել, այլ հարսիկի: Փշուր-փշուր չէր եղել հարսիկի սիրտը, տարակուսանք էր մտել գնդակի հետ սրտի մեջ, ափսոսանք ու հիասթափություն երևի: 
Հարևանների գալը փախցրեց, ցիր ու ցան արեց պատրանքները, օդը հանդարտվեց, իրերը քաշվեցին իրենց մեջ, մարեցին: Զորիկը դարձավ վախեցած մի երեխա, հարսիկը՝ վարձով ապրող աղջիկ: Սերը թռավ պատի վրայով ու ձուլվեց սրտերի մթանը:
Հաջորդ օրը պարզվեց, որ իրար այլևս չեն տեսնելու: Հարևաննե՞րն էին ամուսնուն եղած-չեղած բաներ պատմել, թե՞ առանց այդ էլ պիտի գնային, պարզ չեղավ Զորիկի համար: Հաջորդ օրը նրանք հեռացան գյուղից, հեռացան Զորիկի պատանեկությունից, մնացին այնտեղ ընդմիշտ:
Հազար տարի անցնի, Զորիկը չի մոռանա այդ օրը, իսկ հարսիկը անպայման կմոռանա, կմոռանա դավաճանությունը:

ՎԱՉԱԳԱՆ Ա. ՍԱՐԳՍՅԱՆ