Հայերեն զանազան բառերի հետաքրքրաշարժ ստուգաբանություններ,
որոնք վերցված են Վաչագան Ա. Սարգսյանի «Հայերենը ափի մեջ» գրքից
Գիտենք, որ Աստված կնոջը Ադամի կողից ստեղծեց, այսինքն՝ Ադամին կողակից ստեղծեց, որ միասին ընկողմանեն անկողին, լինեն իրար կողմնակից: Ի՞նչ կապ ունեն իրար հետ այս նախադասության մեջ գործածված կող, անկողին, կողակից, կողմնակից, ընկողմանել բառերը:
Գիտենք, որ անկողին նշանակում է «պառկելու և քնելու պարագաները» (վերմակ, ներքնակ, բարձ և այլն), ինչպես նաև՝ «ամուսինների քնելու տեղ», փոխաբերական առումով՝ «ամուսնական կապ, հարաբերություն»:
Իսկ ի՞նչ ծագում, ի՞նչ կազմություն ունի անկողին բառը: Արդյո՞ք բնիկ հայերեն բառ է:
Անզեն աչքով էլ անկողին բառի մեջ նկատում ենք կող բառը. պատահակա՞ն համընկնում է, թե՞ հենց կող բառն է անկողին բառի արմատը: Պարզվում է, որ անկողին բառը կազմված է կողն հնագույն արմատի սեռական կողին ձևից՝ վաղնջահայերենի ան (թեք հարթության վրայով, վրա) նախամասնիկով:
Իսկ ի՞նչ է նշանակում կող.
«1. Կրծքի վանդակը կազմող աղեղնաձև ոսկորները, 2. Մարդու իրանի աջ և ձախ մասերը՝ թիկունքից մինչև ազդրերը, 3. Մի տեղի կամ մի բանի մոտը և այլն»:
Կող բառից ունենք կողակից բառը՝ «ամուսին» նշանակությամբ՝ հատկապես կին ամուսինը: Սա էլ երևի գալիս է այն բանից, որ կինը (Եվան) ստեղծվել է մարդու (Ադամի) կողից, կամ էլ պառկել է (ի կող է եղել, կողնել է) Ադամի կողքին, այսինքն՝ կողին կից է, կողակից է:
Շատ հետաքրքիր է ի կողի մոռացված ձևը, որ նշանակում է «կռացած, մինչև կողը կորացած», ասենք՝ լվացվելիս: Կող բառից ունեցել ենք կողաքակ բառը, որ նշանակել է «կուսակցությունից բաժանված»: Նկատի ունենալով, որ հիմա կուսակցություններից բաժանվածներ շատ կան, կարելի է վերականգնել կողաքակ բառը. ասենք, «կողաքակ կուսակցականների հետագա վարքի համար կուսակցությունը պատասխանատու չէ»: Հիշենք, որ կողմ և կույս բառերը նույն բանն են նշանակում, և կուսակցությունը նույն կողմնակցությունն է: Այսինքն՝ կուսակցականները կողմնակից են իրար, բայց ոչ բոլորին, ոչ ամբողջ ժողովրդին:
Մի մոռացված բառ էլ կա՝ կազմված կողն բառի սեռականից. կողինավոր, որ նշանակում է «զրահապատ կող ունեցող»: Այս բառով հնարավոր է անվանել զրահամեքենաների տարատեսակներից որևէ մեկը: Կամ մարդու համար ասում են՝ կողը հաստ է, այսինքն՝ համառ է, ինքնասածի: Կարող ենք ասել, օրինակ, կողինավոր ղարաբաղցի:
Կող արմատից մն մասնիկով կազմված է կողմն բառը, որը նշանակում է «կողմ, գավառ, երկիր, կողքին, եզերքը» և այլն: Կողմն արմատից ունենք ընկողմանել «կողքի վրա ընկնել, մի կողքի վրա թիկն տալ, պառկել» բառը, որն, ըստ երևույթին, առաջացել է ընդ կողմանել ձևից, ինչպես ընկղմել բառը՝ ընդ մասնիկով կղմել ձևից:
Վերջում նշենք, որ անկողին բառն ունի մահիճ հոմանիշը, որն ավելի ուշ փոխառություն է արաբերեն մահիճ բառից, որն ունի «քնել, հանգստանալ» իմաստները: Թեև կա նաև այն կարծիքը, որ մահիճ բառը մահ բառից է և նշանակում է «մահ իջնել», կամ՝ մահ և նինջ բառերից:
Այսինքն՝ անկողին մտնելուց առաջ մեկ-մեկ արժե հիշել, թե մեր նախահայրերը ինչպես են ստեղծել, պահել ու պահպանել մեր լեզուն, հասցրել մեզ և ավանդել, որ մենք էլ հասցնենք մեր սերունդներին: Եվ ոչ թե վայրենի հրճվանքով մոռանանք մեր լեզուն, արհամարհենք և օտարալեզվասեր դառնանք:
Հիշենք, որ ճիշտ է՝ քանի լեզու գիտես, այնքան մարդ ես, բայց, եթե չգիտես քո հայրերի լեզուն, չգիտես քո մայրենին, ապա քանի լեզու գիտես, այդքան մարդ չես: Խոսքս, մասնավորաբար, այն մտավորական կոչվածներին է վերաբերում, որոնք, ապրելով Հայաստանում երկար ու ձիգ տարիներ, նեղություն չեն կրում սովորելու իրենց մայրենին և հեռուստատեսությամբ հպարտորեն ասում են, թե իրենք ավելի ազատ են արտահայտվում օտար լեզվով, սակայն պակաս հայրենասեր չեն: Հիշենք Գարեգին Նժդեհի ասածը նման ստամտավորականների մասին. «Ողորմելի, փափկամարմին, ծույլ հայրենասիրություն, որ իր մայրենի լեզուն յուրացնելու ճիգն իսկ չի փորձում»:
Комментариев нет:
Отправить комментарий